رله ضربه ای

رله ضربه ای چیست؟

رله ضربه ای یا رله حافظه دار یک نوع رله دارای خودنگهدار داخلی است، که با یک بار تحریک بوبین آن، مدار به صورت دائمی وصل شده با تحریک دوباره آن، مدار قطع می شود. با قطع جریان تغذیه، این رله در وضعیت خود پایدار می ماند. در حقیقت با هر بار تحریک بوبین، وضعیت رله معکوس می شود.

مشخصات فنی رله ضربه ای

به طول کل رله نوعی کلید الکتریکی برای قطع و وصل جریان برق می باشد. رله ضربه ای که با نام های رله حافظه دار، رله راه پله، استپ رله و ایمپالس رله (Impulse Relay) هم نیز شناخته می شود یکی از تجهیزات برق صنعتی می باشد که وظیفه قطع و وصل مدار را بر عهده دارد. رله های ضربه ای بر اساس سیگنال ضربه کار می کنند، به گونه ای که با یک بار تحریک رله توسط یک سیگنال، وضعیت تیغه خروجی رله معکوس می شود. اگر رله در حالت فعال باشد و پایه ورودی به خروجی اتصال داشته باشد با یک بار تحریک بوبین توسط یک پالس، رله غیر فعال شده و اتصال ورودی و خروجی قطع می شود و با یک پالس دریافتی دیگر توسط رله، دوباره ورودی به خروجی رله متصل می شود. در مدار رله ضربه ای به تیغه خودنگهدار و شستی استپ نیازی نیست و فقط به یک شاسی استارت یا NO نیاز داریم. به بیانی ساده تر با یک بار فشردن شستی مدار وصل شده و با فشردن دوباره همان شستی یا شستی های موازی شده با آن مدار قطع می گردد. پارامتر های مهم در انتخاب رله ضربه ای ولتاژ مدار فرمان، جریان نامی و تعداد کنتاکت های موجود در رله می باشد.

• ولتاژ مدار فرمان: ولتاژ قابل تشخیص برای بوبین رله را ولتاژ مدار فرمان می گویند. این مقدار هم می تواند جریان مستقیم و هم جریان متناوب باشد. اما به صورت معمولا بوبین این رله ها با ولتاژ 220 ولت AC کار می کند.
• جریان نامی: به حداکثر جریان مجاز برای عبور از تیغه های رله ضربه ای جریان نامی می گویند. این جریان برحسب آمپر بیان می شود.
• کنتاکت های رله: هر رله ضربه ای تعدادی کنتاکت دارد که این کنتاکت ها می تواند به صورت NO و NC باشند. تیغه های NO در حالت خاموش بودن رله، باز هستند و بعد از فعال شدن رله بسته می شوند. کنتاکت های موجود بر روی رله های ضربه ای عموما به صورت NO می باشند.

این مشخصات در مدل ها و برند های مختلف می تواند متفاوت باشند. اما به راحتی با مشاهده اطلاعات بر روی محصول قابل تشخیص می باشند. به طور مثال در شکل زیر یک رله کنترل فاز از برند Noark را مشاهده می کنیم که یک کنتاکت NO دارد، ولتاژ مدار فرمان آن 220 ولت AC می باشد، و جریان نامی آن 32 آمپر است.

ساختار داخلی رله ضربه ای

ساختار اصلی هر رله سیم پیچ بوبین آن می باشد، که وظیفه فعال و غیر فعال کردن رله را دارد. رله ضربه ای از یک بوبین با هسته آهنی ساخته می شود که معمولا در بالای بوبین یک اهرم وجود دارد. با اتصال بوبین به منبع تغذیه خاصیت الکترومغناطیسی در بوبین به وجود می آید و اهرم به طرف بوبین کشیده می شود و باعث تغییر وضعیت در تیغه های رله ضربه ای می شود.

مقایسه کنتاکتور با رله ضربه ای

عملکرد رله های ضربه ای شبیه به عملکرد کنتاکتورها می باشد. با این تفاوت که در کنتاکتور برای تغییر وضعیت حالت تیغه ها باید با فشردن شستی، ولتاژ به دو سر بوبین اعمال شود، پس از رها کردن شستی کنتاکتور به حالت اولیه خود برمی گردد. برای اینکه این اتفاق رخ ندهد به یک تیغه کمکی که به نام تیغه خودنگهدار شناخته می شود و یک شستی استپ نیاز داریم، که با استفاده از آن ها با فشردن شستی استارت کنتاکتور فعال می شود و در حالت فعال باقی می ماند و با فشردن شستی استپ کنتاکتور غیر فعال می شود. برای ساده کردن مدار ها و کاهش ادوات استفاده شده رله ضربه ای ها طراحی و ساخته شده اند، که در مدارات آن، فقط به یک رله ضربه ای و یک شستی استارت نیاز داریم. با یک بار فشردن شستی رله فعال شده و با فشردن دوباره همان شستی یا شستی های موازی شده رله غیر فعال می شود. از دیگر تفاوت های رله ضربه ای با کنتاکتور می توان به جریان نامی آن ها اشاره کرد به شکلی که جریان مجاز برای عبور از تیغه های رله ضربه ای از 10 تا 32 آمپر می باشد. اما این مقدار در کنتاکتور ها معمولا از 9 تا 1000 آمپر می باشد.

همچنین عملکرد بی سرصداتر رله ضربه ای نسبت به کنتاکتور باعث شده این تجهیز در مکان هایی که به سکوت نیاز داریم مانند دفاتر کار و یا اتاق خواب بیشتر کاربرد داشته باشد.

سیم کشی و مدار رله ضربه ای

سیم کشی و مدار رله ضربه ای به این صورت است که یک فاز را به ترمینال شماره 1 که در حقیقت یکی از پایه های کنتاکت NO می باشد، متصل می کنیم. از ترمینال شماره 2 یک سیم به سمت مصرف کننده می بریم، سیم نول را نیز هم به ترمینال A2 که در حقیقت یک سر بوبین می باشد، و مصرف کننده متصل می کنیم. حال نوبت به ترمینال A1 می رسد، می توانیم بی نهایت کلید یا شستی استارت را با هم موازی کرده و به ترمینال A1 متصل کنیم، با این مدار ساده می توانیم مصرف کننده خود را با هر تعداد کلید و از هر مکانی کنترل کنیم. به صورتی که هر کدام از کلید ها را فشار دهیم رله ضربه ای فعال شده و با تغییر وضعیت تیغه های خود برق مصرف کننده را وصل می کند، و با فشردن دوباره هر کدام یکی از کلید ها رله غیر فعال شده و جریان برق مصرف کننده را قطع می نماید. البته باید توجه داشته باشیم که بوبین رله ضربه ای مخصوص کار با پالس های ضربه ای یا ایمپالس طراحی شده است و قرار گیری بوبین آن ها در مدار به صورت طولانی مدت باعث معیوب شدن و آسیب رسیدن به آن می شود. پس باید در استفاده از کلید های تک پل پرهیز کنیم. و از کلید زنگ یا شستی های استارت در مدار استفاده کنیم.

کاربرد رله ضربه ای

رله های ضربه ای معمولا در مدار های روشنایی و در مکان هایی که لازم است مصرف کننده از چند نقطه خاموش و روشن شود کاربرد دارد. این رله ها می توانند جایگزین مناسبی برای کلید صلیبی که در گذشته برای روشن و خاموش کردن منابع روشنایی از چند محل استفاده می شدند، باشند. کاربرد دیگر آن روشن و خاموش کردن الکتروموتور با یک شستی می باشد. همچنین از رله ضربه ای در راه پله ساختمان ها به جای تایمر نیز استفاده می شود، برای مثال می توانیم هنگام ورود به راه پله از طبقه چهارم، با یک کلید تمامی چراغ ها را روشن کرده و هنگام خروج در طبقه همکف با فشردن یک کلید دیگر تمامی چراغ ها را خاموش کنیم، که انتخابی کم هزینه تر نیز می باشد. اما باید توجه نمود تایمر بعد از مدتی مدار را قطع کرده و چراغ ها را خاموش می نماید، اما در مدار رله ضربه ای برای خاموش کردن چراغ ها به فشردن دوباره کلید نیاز داریم.