لیکاپون یا لیکا

لیکا چیست؟

لیکا نوعی خاک رس است که در کوره تحت حرارت بالا منبسط شده است. این کوره ها چرخان هستند و دمای آن ها به 1200 درجه سانتی گراد می رسد. دانه لیکا بسیار سبک است. واژه Leca مخفف عبارت Light Expanded Clay Aggregate به معنای دانه رس منبسط سبک می باشد. دانه های لیکا به پوکه صنعتی لیکا شناخته می شوند. لیکا در کشاورزی، ساختمان، صنایع دارویی و فیلتراسیون کاربرد دارد.

انواع لیکا

• بر اساس نوع محصول
  • پوکه صنعتی لیکا
  • بلوک لیکا
  • ملات لیکا
  • لیکاپن (لیکاپون)
• براساس ابعاد دانه
  • درشت
  • ریز
  • متوسط
  • مخلوط

کاربرد لیکا

• کشاورزی
  • در باغ بام (روف گاردن)
  • در گلدان ها به علت وزن کم و سهولت در حمل آن ها
  • از بستر کشت لیکا جهت کاشت درختان نیز استفاده می شود. در این کاربرد از لیکا با قطر درشت 10 الی 16 در عمق 40 سانتی متری استفاده می شود که سبب رشد بهتر درختان به جهت آبرسانی تنفس و مطلوب می شود.
  • در گلخانه ها برای سبک کردن خاک و نفوذ هوا به خاک و همچنین بستر کشت هیدروپونیک و آکواپونیک کاربرد دارد.
  • در زمین های چمن (زمین های ورزشی و چمن آماده) از لیکا برای ایجاد یک لایه نفوذ پذیر زیر خاک استفاده می شود.
  • در قلمه زنی و کاشت نهال در خاک برای جلوگیری از حبس شدن آب پای گیاه که باعث پوسیدگی می شود از لیکا استفاده می شود.
• ساختمان
  • برای دیوار کشی
  • برای کف سازی به عنوان پر کننده
  • به صورت فله برای شیب بندی سقف و حیاط
  • به عنوان مواد اولیه برای تولید قطعات بتنی سبک
• فیلتراسیون: در فیلتر تصفیه خانه ها
• پوشاک: برای شستن پارچه های جین و نرم کردن آن
• داروسازی: برای ساخت برخی دارو ها و لوازم بهداشتی

مشخصات ظاهری لیکا

• شکل دانه ها: تقریبا کروی
• جنس سطح دانه ها: زبر
• رویه دانه ها: دارای تخلخل ریز
• رنگ سطح دانه ها: قهوه ای
• رنگ داخل دانه ها: سیاه
• ابعاد دانه ها به سه دسته زیر تقسیم می شود:
  • از 0 تا 4 میلی متر (وزن مخصوص میانگین 510 کیلوگرم بر متر مکعب)
  • از 4 تا 10 میلی متر (وزن مخصوص میانگین 320 کیلوگرم بر متر مکعب)
  • از 10 تا 25 میلی متر (وزن مخصوص میانگین 250 کیلوگرم بر متر مکعب)
  • از 0 تا 25 میلی متر (وزن مخصوص میانگین 250 کیلوگرم بر متر مکعب)

ویژگی دانه لیکا

• وزن بسیار کم (وزن مخصوص دانه لیکا 220 تا 320 کیلوگرم بر متر مکعب است.)
• عایق گرما و سرما (ضریب هدایت حرارتی دانه های لیکا 0.09 تا 0.101 w/mc)
• عایق صوت
• تراکم پذیر نیست.
• واکنش پذیر نیست.
• دوام بالا
• مقاوم در برابر کاهش شدید دما

لیکا در کشاورزی

اکثر کارشناسان بر این باور می باشند که بستر لیکا بهتر است به عنوان بستر کشت در کنار بستر کشت دیگری استفاده شود تا منابع غذایی گیاه به طور کامل تامین شود. دانه لیکا به دلیل ویژگی های ساختاری و شیمیایی خاصی که دارد در کشاورزی برای اصلاح خاک استفاده می شود.

نکات استفاده از لیکاپون در گلدان

• گلدان را در محیط مناسب به جهت دما، هوا، نور و رطوبت قرار دهید.
• در طول زمان خلاف دیگر بستر های کشت با آبیاری میزان مواد مغذی برای جذب گیاه افزایش می یابد.
• دانه های لیکا را شسته و در محل مناسب قرار دهید تا رطوبت آن کاهش یابد.
• دانه های لیکا را بر اساس سایز آن ها دسته بندی نمایید.
• ریشه گیاه را به آرامی جدا نموده به صورتی که کم ترین میزان خاک در ریشه گیاه موجود باشد.
• در صورتی که نیاز به استفاده از کمپوست باشد، توصیه می شود ترکیبی از کمپوست با دانه های ریز ایجاد شود، همچنین گلدان مورد نظر به دلیل دارا بودن کمپوست می بایست از ته منفذی جهت خروج آب داشته باشد.
• اما به این نکته نیز توجه کنید اگر مواد مغذی گیاه توسط کود مایع تامین می شود نیازی به منفذ زیرین گلدان نمی باشد، اما در فواصل زمانی تعیین شده حدودا 2 الی 3 ماه اقدام به مه پاشی لیکا ها توسط آب ولرم نمایید.
• دانه های متوسط لیکا را در مجاورت ریشه قرار دهید.
• جهت اینکه سطح گلدان در مناطق مسکونی دارای ظاهر زیبایی باشد توصیه می شود ترکیبی از سایز های مختلف لیکا در سایت قرار دهید.
• پس از کاشت گیاه در بستر لیکا توصیه می شود به مدت 2 الی 3 ماه با توجه به نوع گیاه اقدام به مه پاشی آن نمایید.
• لیکا بستری است که موجب کثیفی مناطق اطراف خود نمی شود.
• زمان آبیاری می بایست در زمان تبخیر تمام آب انجام شود.

نکات استفاده از لیکاپون در فضای تفریحی

استفاده از لیکاپون بری کسترش فضای سبز با توجه به کاهش سرانه فضای سبز برای هر فرد بسیار متداول شده است توصیه می شود قبل از انجام این کار با کارشناس مربوط مشورت شود و به طور اصولی انجام شود به طور مثال در پشت بام ها نیاز است محاسباتی برای میزان فشار و وزنی که پشت بام قادر به تحمل آن است درست کنیم.

به طور معمول در لایه های زیرین از دانه های لیکا با دانه های درشت 16 میلی متری استفاده می شود و در لایه های رویی از ترکیب خاک و لیکا با نسبت 1 به 3 با قطر 9 میلی متر استفاده می شود.

نکات استفاده از لیکاپون در کاشت درختان

حداکثر تراکم ریشه در درختان در مناطقی از خاک می باشد که مرطوب بوده و بیشترین جذب آب را در آن ناحیه دارا می باشد به همین دلیل خاک در ناحیه مرطوب فشرده شده و میزان اکسیژن آن کاسته شده و جلوی رشد ریشه را می گیرد و پس مدتی به دلیل عدم جذب آب کافی روان آب به وجود می آید و خاک های با کیفیت را می شوید و در نهایت موارد غذایی نیز در سطوح پایین تر در دسترس نخواهد بود. راه حل این موضوع حفر یک گودال به ارتفاع 80 سانتی متر و قرار دادن قطره چکان در عمق بیش از آن و پر کردن چاله با دانه های لیکا می باشد.

از بستر کشت لیکا جهت کاشت درختان نیز استفاده می شود در این کاربرد از لیکا با قطر درشت 10 الی 16 در عمق 40 سانتی متری استفاده می شود که سبب رشد بهتر درختان به جهت آبرسانی تنفس و مطلوب می شود.

نکات استفاده از لیکاپون در کشت چمن

کمبود فعالیت غیر هوازی سبب کاهش هوا شده و نفوذ پذیری خاک را نسبت به آب کم می کند به همین دلیل آب در زمین نفوذ نمی کند و بر روی سطح چمن به صورت دریاچه قرار می گیرد که همین موضوع سبب از بین رفتن چمن می شود به همین دلیل از لیکا در آن استفاده می شود.

نکات استفاده از لیکاپون در جعبه های گلدانی

در کف جعبه های گلدانی می بایست پرلیت های دانه درشت استفاده شود و مابقی فضای خالی را با نسبت 1 به 3 با خاک و پرلیت با سایز کوچک تر پر می کنیم تنها نکته ای که باید به آن توجه شود شیب محل مورد نظر جهت خروج آب مورد نظر مناسب باشد. شایان ذکر است این نوع گلدان ها به دلیل نداشتن ارتباط با زمین و در معرض باد و آفتاب بودن بیشتر خطر خشک شدن آن را تهدید می کند به همین دلیل در ساختار آن ها از زه کشی و فیلتر جهت جلو گیری از خروج املاح استفاده شود.

نکات استفاده از لیکاپون در گیاهان تازه خریداری شده

گیاهان تازه خریداری شده به دلیل جابجایی دارای خاک با کیفیت نبوده و در اثر آبیاری به دفعات بالا ریشه دچار پوسیدگی می شود به همین دلیل توصیه می شود از لیکا استفاده شود.

نکات استفاده از لیکاپون در قلمه زنی

در هنگام قلمه زنی نیاز به خاک با منافذ بسایر جهت جذب بالای آب و افزایش میزان اکسیژن خاک می باشد با توجه به مواردی که گفته شد لیکا بهترین گزینه می باشد.

روش های استفاده از لیکا

• استفاده از لیکا در سطح: در این روش امکان استفاده از هر سه سایز به دلیل نمای زیبای آن ها وجود دارد و از ورود حشرات به بستر خاک جلوگیری کرده و از تبخیر آب و کاهش رطوبت خاک گلدان جلو گیری می کند.
• لیکا در لایه زه کش: در این روش لیکا باید با ارتفاع سه تا 8 سانت بسته به نوع خاک گیاه استفاده شود تا با توجه به لایه مورد نظر گیاه به طور کامل از اثر زه کش استفاده نمایید.
• لیکاپون در سطح و زه کش: این روش علاوه بر دارا بودن مزایای فوق از جریان های آب سطحی جلو گیری می کند.
• لیکاپون به عنوان بستر کشت: در این روش از لیکاپون با سایز مناسب با توجه به نوع گیاه باید استفاده شود. و از اثرات آن می توان به کاهش وزن گلدان حفظ رطوبت خاک و تهویه مطلوب برای گیاه اشاره کرد.
• لیکاپون در سطح زه کش و ترکیب با بستر: مثمر ثمر ترین روش استفاده از لیکا استفاده در سطح زه کش و ترکیب با بستر می باشد که تمامی مزایای مطرح شده در روش های فوق را دارا می باشد.
• لیکا به عنوان بستر هیدروپونیک: در کشت هیدروپونیک و آکواپونیک که مواد مغذی گیاه بدون نیاز به خاک از طریق مواد محلول به ریشه گیاه می رسد. البته به این نکته توجه فرمایید که با قبل از استفاده از این بستر حتما محل با آب گرم شسته شود.

گیاهان مناسب جهت استفاده در لیکاپون

• آنتوریوم
• پتوس
• آگلونما
• ارکیده
• سوسن عنکبوتی در روش کشت هیدروپونیک

مزایای لیکا در کشاورزی

• عاری از هرگونه آلودگی و آفت: لیکا در طی مراحل ساخت تحت حرارت بسیار بالا قرار می گیرد که همین عامل باعث می شود عاری از هر گونه آلودگی و آفت باشد.
• متخلخل است و آب را در خود نگه می دارد.
• تراکم ناپذیر است: در خاک های دیگر همچون رس و شن و ماسه امکان فشرده شدن و در نهایت نبود اکسیژن برای گیاه ممکن است پیش آید اما این مورد درباره لیکا صادق نبوده و این محصول امکان ترکیب با خاک و ایجاد تهویه مناسب را دارا می باشد.
• بدون کاهش حجم که موجب می شود میزان اکسیژن برای گیاه در سطح ثابتی باقی بماند.
• عمر مفید بالا: تا 100 سال می تواند دوام و پایداری داشته باشد.
• جذب آب کم: قابلیت نگهداری بالای آب و جذب پایین آب
• تجدید پذیر است.
• در صورت استفاده در گلخانه ها نیازی به قرار دادن زیر گلدانی نمی باشد.
• ظرفیت تبادل کاتیونی بالا دارد.
• سبک است: گلدان های حاوی لیکا وزن کمی دارند و استفاده از لیکا برای روف گاردن و بام سبز مناسب است زیرا سنگین نیست و فشار زیادی به سازه وارد نمی کند.
• این نوع بستر کشت فاقد کربن و نیتروژن می باشد.
• هزینه زیادی ندارد.
• باعث آلودگی محیطی و آسیب به محیط زیست نمی شود.
• واکنش ناپذیری: لیکا پی اچ (PH) نزدیک به 7 دارد و باعث خورندگی و پوسیدگی نمی شود.
• مقاومت بالا: لیکا دربرابر سرمای شدید مقاوم است.
• قدرت ذخیره آب لیکا 8.5 الی 18 درصد است و امکان آزاد سازی آن را به مرور زمان دارد.
• سبب نفوذ آب به داخل خاک شده که همین امر از سرریز کردن آب جلو گیری می کند.
• قابلیت استفاده بیش از یک بار دارد.

مزایای لیکا در ساختمان

• وزن کم
• عایق سرما و گرما
• عایق صوت
• مقاوم دربرابر آتش
• مقاوم در برابر فشار

روش تولید لیکا

به دلیل اینکه در لیکا از خاک رس ایجاد می شود، در مناطقی از دنیا که دارای منابع خاک رس می باشند همچون ایران، ایتالیا، دانمارک و غیره تولید لیکا نسبت به دیگر مناطق بیشتر می باشد و مراحل تولید آن به شرح زیر است:

• استخراج: در زمان استخراج رس می بایست به این موضوع توجه شود که این نوع خاک نباید دارای مواد شیمیایی همچون آهک باشد به همین دلیل بر روی خاک کنترل ها و آزمایشاتی به جهت خالص بودن آن انجام می شود.
• فراوری اولیه: در این مرحله مقدار مشخصی خاک رس وزن می شود و وارد آسیاب شده و با آب مخلوط می شود. سپس از صفحات مشبک عبور کرده و کاملاً له می شود. پس از این مرحله گل رس وارد مخلوط کن شده و کاملاً ورز داده می شود تا آماده ورود به آسیاب غلطکی شود. در این مرحله گل رس کاملاً یکنواخت شده و آماده خشک کردن می شود.
• خشک کردن: گل رس یکنواخت شده در این مرحله وارد کوره های خشک کن شده و به تدریج آب خود را از دست می دهد و به دانه های خشک شده ریز (اصطلاحاً گندوله) تبدیل شده و آماده مرحله پخت می شود.
• پخت: در این مرحله گندوله ها وارد کوره های گردان می شوند که دمای این کوره ها تا 1200 درجه سانتی گراد می رسد. در این دما گاز های ماده به سطح دانه می آیند که همین باعث ایجاد تخلخل روی دانه ها می شود.
• پس ایجاد دانه های لیکا آن ها را در سایز های مختلف دسته بندی می کنند. به طور معمول به صورت 0 الی 4، 4 الی 10 و 10 الی 25 میلی متر تقسیم بندی می شوند.

تاریخچه لیکا

دانه های سبک طبیعی در گذشته های دور برای ساخت بنا های متعددی مورد استفاده قرار گرفته است. رومیان باستان برای ساخت بنای کلوزیوم و همچنین معبد پانتئون از نوعی دانه سبک طبیعی استفاده کرده اند. همچنین از سبک دانه ها در ساخت کلیسای صوفیا در استانبول و ساختمانی در واتیکان استفاده شده است.

لیکا نام تجاری ثبت شده یک سنگدانه سبک رس است. این ماده در دهه 1930 و از دهه 1950 به طور گسترده در مهندسی سازه و ژئوتکنیک در سراسر اروپا مورد استفاده قرار گرفت. لیکا برای کاهش وزن سازه، محافظت از لوله ها و سازه های زیرزمینی و عایق بندی لایه های خاک از نفوذ سرما مورد استفاده قرار گرفته است. در ایران استفاده از سبک دانه ها به سال 1357 برمی گردد و در سال 1360 تولید انبوه لیکا آغاز شد.

هزاران سال است که لیکا در کاربرد های مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد و در شرایط متغیر آب و هوایی و حتی قرار گرفتن در معرض ترکیبات شیمیایی، طبیعی و مصنوعی دوام بالایی دارد.